Trà tâm sen có công dụng gì ?
Lệ thường, theo kinh nghiệm dân gian, khi mất ngủ, ngoài việc dùng các thuốc an thần của y học hiện đại, người ta thường mách nhau nên uống trà tâm sen. Nhưng, không phải ai cũng hiểu rõ xuất xứ và công dụng cụ thể của loại trà dược quý giá này.
Theo y thư cổ, trà tâm sen được ghi lại sớm nhất trong sách Thiên phương đại toàn với công dụng thanh tâm (giải nhiệt trong tạng tâm), giáng áp (hạ huyết áp), sáp tinh (giữ cho tinh khí được bền chặt) và chỉ huyết (cầm máu), thường được dùng để chữa các chứng bệnh như đầu choáng mắt hoa (hoa mắt chóng mặt), tâm quý thất miên (hay hồi hộp đánh trống ngực, nhịp tim nhanh, mất ngủ). Cách dùng cụ thể : tâm sen 3g rửa sạch, hãm với nước sôi trong bình kín, sau chừng 15 phút thì dùng được, uống thay trà trong ngày.
Dược học cổ truyền cho rằng, tâm sen (liên tử tâm) vị đắng tính lạnh, có công dụng thanh tâm trừ phiền. Sách Bản thảo tái tâm viết : " Liên tử tâm thanh tâm hoả, bình can hoả, tả tỳ hoả, giáng phế hoả, thanh thử trừ phiền, sinh tân chỉ khát, trị mục hồng thũng". Sách Tuỳ tức cư ẩm thực phổ cho rằng liên tử tâm có công năng "liễm dịch chỉ hãn, thanh nhiệt dưỡng thần, chỉ huyết cố tinh" (cầm mồ hôi, giải nhiệt trong tạng tâm và an thần, cầm máu và làm cho tinh khí bền chặt). Sách Trung dược đại từ điển cũng ghi : "Liên tử tâm có công năng thanh tâm, trừ nhiệt, chỉ huyết, sáp tinh ; trị tâm phiền, khẩu khát, thổ huyết, di tinh và đau mắt đỏ".
Tâm sen có tên khoa học là Nelumbo nucifera Gaertn., trong thành phần hoá học có chứa các chất chủ yếu như Liensinine, Neferin, isoliensinine...Kết quả nghiên cứu hiện đại cho thấy : tâm sen có tác dụng hạ huyết áp thông qua cơ chế là giãn cơ trơn thành mạch máu và giảm trở lực huyết quản, phòng chống tích cực rối loạn nhịp tim, ức chế quá trình ngưng tập tiểu cầu, chống ôxy hoá và cải thiện tình trạng thiếu máu cơ tim nhờ khả năng làm giãn thành mạch máu, giảm thiểu lượng tiêu thụ ôxy của cơ tim và cải thiện lưu lượng tuần hoàn động mạch vành tim.
Theo quan niệm của y học cổ truyền, Tâm là một trong ngũ tạng quan trọng có hai công năng chủ yếu là : (1) Chủ huyết mạch (thúc đẩy huyết dịch vận hành thồn suốt trong mạch máu), (2) Tàng thần (làm chủ mọi hoạt động sinh lý của các tạng phủ và hoạt động tinh thần, ý thức và tư duy của cơ thể). Bởi vậy, khi Tâm bị bệnh thì một trong những chứng trạng thường thấy là tinh thần dễ hoảng hốt, tư duy khó tập trung, trí nhớ guỉam sút, mất ngủ, giấc ngủ không sâu và nhiều mộng mị, y học cổ truyền gọi là chứng Tâm thần bất yên và hư nhược. Điều này cho thấy, với tác dụng can thiệp chủ yếu trên tạng Tâm (theo y học cổ truyền) và Tim (theo y học hiện đại), khả năng an thần và dưỡng tâm của liên tử tâm là điều hoàn toàn dễ hiểu.
Ngoài cách dùng tâm sen dưới dạng trà dược, sách Trung dược dưỡng sinh còn giới thiệu một phương thức sử dụng khác là chế thành Cháo liên tử tâm với công thức cụ thể : Liên tử tâm 5g, gạo tẻ 100, hai thứ đem ninh nhừ thành cháo, chế thêm một chút đường phèn, chia ăn vài lần trong ngày. Công dụng : thanh nhiệt lương huyết, dưỡng tâm an thần, được dùng để chữa các chứng bệnh như suy nhược cơ thể ở người già, hoa mắt chóng mặt, đau mắt đỏ, cao huyết áp, nôn hoặc ho ra máu, đại tiện ra máu, táo bón kéo dài...Điều cần lưu ý là, vì tâm sen tính lạnh nên những người tỳ vị hư yếu, hay rối loạn tiêu hoá và đi lỏng mạn tính thì không được dùng.
ThS Hoàng Khánh Toàn